Улсын Их Хурлын чуулганы өнөөдөр (2025.04.03)-ийн үдээс хойших нэгдсэн хуралдаанаар Улсын Их Хурлын гишүүн Д.Цогтбаатар нарын есөн гишүүний өргөн мэдүүлсэн Хууль тогтоомжийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хууль, тогтоолын төслүүдийг хэлэлцэх, эсэх тухай хэлэлцүүлгийг үргэлжлүүллээ. Чуулганы үдээс өмнөх хуралдаанд Улсын Их Хурлын гишүүн, Хууль зүйн байнгын хорооны дарга Д.Цогтбаатар хууль санаачлагчийн илтгэлийг, Улсын Их Хурлын гишүүн Л.Соронзонболд төслүүдийн талаарх Хууль зүйн байнгын хорооны санал, дүгнэлтийг тус тус танилцуулсан юм. Хууль санаачлагчийн илтгэл болон Байнгын хорооны санал, дүгнэлттэй холбогдуулан Улсын Их Хурлын гишүүд асуулт асуув.

Улсын Их Хурлын гишүүн П.Сайнзориг хуулийн төслийг дэмжих боломжгүйгээ илэрхийлээд, төсөлд тусгагдсан харилцаа нь Хууль тогтоомжийн тухай хуулиар бус захиргааны эрх зүйн хүрээнд шийдвэрлэх асуудлууд болохыг онцолсон юм. Тэрбээр орон нутгийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хуралд хуулиар хуваарилагдсан эрх мэдлийг Улсын Их Хуралд төвлөрүүлэх эрсдэлтэй байна гэсэн юм. Түүний асуултад Хууль зүйн байнгын хорооны дарга Д.Цогтбаатар хариулахдаа, холбогдох хуулиудаар нэгэнт хуваарилагдсан эрх мэдлийг энэ хуулиар өөрчлөх, хязгаарлах зүйл байхгүй. Харин эрх мэдлийг хуулиар хүлээн авсан субьект цаашаа өөр этгээдэд хуулиас давсан журмаар дахин хуваарилахгүй байх тухай асуудлыг тусгасан гэсэн юм. Улсын Их Хурлын дарга Д.Амарбаясгалан манай улсад өнөөдрийн байдлаар хүчин төгөлдөр 920 гаруй хууль, 3500 орчим журам байгааг дурдаад, аливаа хууль, эрх зүй, засаг захиргааны хэм хэмжээ тогтоох асуудлыг Улсын Их Хурал хэлэлцэн, шийдвэрлэдэг байх ёстой гэлээ. Хуулиар эрхээ авчихсан гээд хуулиас давсан журам гаргаад байж болохгүй бөгөөд үүнийг цэгцлэх зорилгоор Д.Цогтбаатар нарын Улсын Их Хурлын гишүүд энэ хуулийн төслийг санаачилсан гэдгийг тодотгов. Мөн хууль, эрх зүйн зохицуулалт уян хатан байх ёстой гэсэн үзэл баримтлалаар хуулийг ихээхэн ерөнхий баталж, нарийвчилсан харилцааг журмаар зохицуулахаар заадаг жишиг өнөөдрийн энэхүү хүндрэлтэй нөхцөл байдлыг бий болгосон гэсэн юм.

Улсын Их Хурлын гишүүн Б.Бат-Эрдэнэ Хууль тогтоомжийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслүүдийг боловсруулахдаа хуулиар тогтоосон нөхцөл шаардлагыг хэрхэн хангаж ажилласан, холбогдох салбарын аж ахуйн нэгжүүд, иргэд, олон нийтийн саналыг авсан эсэх, хуулиас давсан дүрэм, журам баталж, хүнд суртал, завхрал үүсгэсэн албан тушаалтнуудад хариуцлага ногдуулж байгаа эсэх, хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулснаар эдийн засгийн харилцаанд үл ойлголцох үүсэх эрсдэл бий эсэхийг асууж, хариулт авсан бол Улсын Их Хурлын гишүүн О.Цогтгэрэл, яаралтай горимоор өргөн барьж, батлуулсан хууль тогтоомжийн зайлшгүй шаардлагад хийсэн судалгаа, үнэлгээ дүгнэлт бий эсэх, ийм горимоор төсөл өргөн мэдүүлэхийг хэрхэн хязгаарлах зэрэг асуудлыг хөндсөн юм. Улсын Их Хурлын гишүүн Л.Мөнхбаясгалан хуулийн төслийг боловсруулахдаа олон нийтийн хэлэлцүүлгийг заавал хийдэг байх зохицуулалтыг хэрхэн баталгаажуулж байгааг, Улсын Их Хурлын гишүүн А.Ариунзаяа албан татвар, төлбөр хураамж тогтоох асуудлыг зөвхөн Улсын Их Хурал шийдвэрлэх тухай заалт хэрэгжих боломжтой эсэхийг нягталж, орон нутгийн хэмжээнд шийдвэрлэх асуудлуудад чөдөр тушаа болох эрсдэл бий эсэхээс болгоомжилсан байр суурь илэрхийлсэн юм. Мөн тэрбээр хууль хэрэгжихгүй байгаа явдлыг шинжлэн судалж, шалтгаан нөхцөлийг тогтооход анхаарах нь зүйтэй гэсэн юм.

Түүнчлэн Улсын Их Хурлын гишүүн Х.Ганхуяг захиргааны хэм хэмжээ тогтоох Засгийн газрын эрхийг хязгаарласан нь ямар учиртайг, одоо хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж байгаа хуулиудад хор уршгийн судалгаа хийсэн, эсэхийг болон хууль, Улсын Их Хурлын шийдвэрийг эс хэрэгжүүлсэн сайд, дарга нарт оногдуулах хариуцлагыг тодорхой болгох, гол хуулийн үзэл баримтлалаас өөр нэмэлт, өөрчлөлтүүдийг боловсруулах, батлахаас сэргийлэх хязгаарлалтын зохицуулалтын энэхүү нэмэлт, өөрчлөлтөөр тусгах боломжтой эсэхийг асууж Хууль зүйн байнгын хорооны дарга болон ажлын хэсгийг гишүүдээс тодорхой хариулт авав. Түүний асуултад Ажлын хэсгийн гишүүн, Улсын Их Хурлын даргын зөвлөх Н.Отгончимэг, Хууль тогтоомжийн тухай хуульд Монгол Улсын Ерөнхийлөгч, Улсын Их Хурлын гишүүн эрүү, иргэн, захиргааны анхдагч хууль болон шинэчилсэн найруулгын төсөл, мөн өмчтэй холбоотой хууль санаачилж болохгүй гэж заасан байдаг. Захиргааны эрх зүй бол захирах, захирагдах шинжтэй нийтийн эрх зүйн харилцаа шүү дээ. Иймд энэ харилцааны эрх зүйн орчныг боловсронгуй болгох асуудлыг зөвхөн Засгийн газар хариуцдаг байж болохгүй гэж үзээд Ерөнхийлөгч болон Улсын Их Хурлын гишүүнд захиргааны хэм хэмжээ, хэрэг хянан шийдвэрлэхтэй холбоотой асуудлаар хууль санаачлах эрхийг нээж өгч байгаа гэсэн хариулт өглөө. Мөн Улсын Их Хурлын дарга Д.Амарбаясгалан түүний асуултад хариулт өгч, хууль тогтоомжууд хэт ерөнхий, зохицуулах ёстой харилцаагаа иж бүрэн зохицуулж чадахгүй байгаа учир хэрэгжилт нь хангалтгүй байгааг дурдан, үүний зэрэгцээ хууль тогтоомжийн хоцрогдлыг арилгах ажил өөрөө хоцрогдолтой буюу цаг үеэсээ хоцроод байна гэлээ.

Улсын Их Хурлын гишүүн Х.Баасанжаргал аливаа хууль, Улсын Их Хурлын бусад шийдвэрийн төслийг боловсруулахдаа иргэдийн утга учиртай, хариу үйлдэлтэйгээр оролцоог бодитой хангах байдалд ямар ахиц гарах болон хүний эрхийн хязгаарлалтын талаарх хуулийн сахиулах байгууллагын албан хаагчид, иргэдийн ойлголт, мэдлэгийг сайжруулах шаардлагатайг баримтаар жишээлэн ярьсан юм. Хэлэлцэж буй хуулийн төсөлд аливаа хууль тогтоомжийн төслийг боловсруулахдаа эрх ашиг нь хөндөгдөх хэсэг, бүлгийн саналыг заавал авч тусгах, мөн олон нийтийн хэлэлцүүлгийг цахимаар бус бодитойгоор хийх зохицуулалтуудыг тусгаж буйгаа хууль санаачлагч, Улсын Их Хурлын гишүүн Д.Цогтбаатар тайлбарлав.

Анхдагч болон гол хуулийнхаа үндсэн зарчимтай харшилсан нэмэлт, өөрчлөлт, дагалдах хуулийн төсөл өргөн барьдаг явдлыг хэрхэн засах, хуулиас давсан журмыг бүртгэж байгаа, эсвэл бүртгэхгүй байгаа асуудалд ямар хариуцлага тооцож буй болон хариуцлагыг хэрхэн чангаруулж байгааг Улсын Их Хурлын гишүүн Ж.Батжаргал асууж, хууль тогтоомж амьдралд нийцэж байгаа эсэхэд үнэлгээ дүгнэлт хийх ажлыг эрчимжүүлэх шаардлагатайг тэмдэглэв. Мөн Улсын Их Хурлын гишүүн Г.Очирбат хуулийн төсөл хүний эрхийг зөрчиж байгаа эсэхэд Улсын Их Хурлын Тамгын газрын дэргэдэх Парламентын судалгаа, хөгжлийн хүрээлэн дүгнэлт гаргахаар заасан нь оновчтой эсэх талаар, Улсын Их Хурлын гишүүн М.Энхцэцэг иж бүрэн зохицуулалттай хууль, эрх зүйн орчин бий болгох стратегийн зорилтын хүрээнд хуулийн бичилтийг маш их өөрчлөх, нарийвчлах шаардлага үүсэж байгааг хэрхэн тусгасан болон хуулийн хэрэгжилтийн зардлын тооцоог Улсын Их Хурлын Тамгын газар хийхээр заасан нь хэрэгжих боломжтой эсэх талаар асууж хариулт авсан юм. Энэ талаар Улсын Их Хурлын гишүүн С.Зулпхар мөн хөндөж, хуулийг хэрэгжүүлэхэд шаардагдах зардлын тооцоог хийхэд шаардагдах санхүүжилтийг Улсын Их Хурлын гишүүдийн зардлаас шийдвэрлэх боломж хомс гэдгийг дурдав. Түүнчлэн бусад улс орнуудын эрх зүйн харьцуулсан судалгааг хэтэрхий нарийвчилсан байдлаар хийхээр зохицуулах шаардлагагүй гэж үзэж байгаагаа илэрхийлж, анхдагч болон гол хуулийнхаа зарчим, үзэл баримтлалаас зөрсөн хууль баталсан тохиолдлуудыг судалж үзсэн эсэх талаар асуусан юм. Улсын Их Хурлын гишүүн Д.Энхтүвшин хуулийн төслийн бүрдэл хангагдаагүй байхад яам өөрөө хангасан гэсэн дүгнэлт өгч, хууль зөрчиж байгаад ямар дүгнэлт хийж байгааг асууж, Монгол Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуулийн зөрчилтэй, дагаж мөрдөхөд түвэгтэй зохицуулалтыг хэрхэн өөрчлөх тухай асууж, хариулт авлаа. Мөн тэрбээр Хууль тогтоомжийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хууль батлагдсанаасаа хойш ямар хугацаанд хэрэгжилт нь жигдэрнэ гэж тооцож байгааг асуусан юм. Энэ асуултыг Улсын Их Хурлын гишүүн Б.Жаргалан мөн асуусан бөгөөд тэрбээр хүний эрхийг хангахтай холбоотой зохицуулалтууд тунхагийн шинжтэй, хэрэгжилтийг үнэлэх боломжгүй байдлаар тусгагдсаныг анхаарч ажиллахыг зөвлөв.

Хэлэлцэж буй асуудалтай холбогдуулан Улсын Их Хурлын гишүүд асуулт асууж, хариулт авсны дараа Улсын Их Хурлын гишүүн П.Сайнзориг, С.Бямбацогт нар үг хэлж, байр сууриа илэрхийлсэн юм. Улсын Их Хурлын гишүүн П.Сайнзориг, захиргааны хэм хэмжээний акт гаргах эрхийг холбогдох байгууллагууд хуулиар авсан байдгийг дурдаж, хуулиар эрх авалгүйгээр элдэв янзын журам гаргаад байгаа мэт буруу томьёоллоор ярьж буй нь олон нийтийг төөрөгдүүлнэ гэж үзэж байгаагаа хэлсэн юм. Аймаг, нийслэлийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал хуулиар эрх олгосон хэмжээнд багтааж татвар хураамжаа тогтоож буйг тэрбээр сануулаад, үүнийг цаашид зөвхөн Улсын Их Хурлаар хэлэлцэн шийдвэрлэдэг байх нь буруу гэсэн бол Улсын Их Хурлын гишүүн С.Бямбацогт Хууль тогтоомжийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслүүдийг хэлэлцэх эсэхийг дэмжихийг уриалаад, хэрэв хэлэлцэхийг дэмжихгүй бол засаж, сайжруулах шаардлагатай олон асуудал хэлэлцэгдэхгүй болчих эрсдэлтэй гэлээ.

Ингээд хуулийн төслүүдийг үзэл баримтлалын хүрээнд хэлэлцэхийг дэмжихгүй гэсэн Улсын Их Хурлын Хууль зүйн байнгын хорооны саналаар санал хураалт явуулахад чуулганы нэгдсэн хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх буюу 94.6 хувь нь татгалзав. Байнгын хорооны саналаас татгалзсанаар Хууль тогтоомжийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хууль, тогтоолын төслүүдийг хэлэлцэхийг дэмжлээ.

Дараа нь Хүний эрх, эрх чөлөөг хангахтай холбоотой зарим хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслүүдийн хэлэлцэх эсэх хэлэлцүүлгийг хийлээ. Хууль санаачлагчийн илтгэлийг Засгийн газрын гишүүн Хууль зүй, дотоод хэргийн сайд О.Алтангэрэл танилцуулав. Хуулийн төслүүдийг хүний эрх, эрх чөлөөг хамгаалах, зөрчигдөхөөс урьдчилан сэргийлэх зорилтын хүрээнд үндэсний хууль тогтоомжийг боловсронгуй болгох, хүний эрхийн олон улсын гэрээ, конвенцод нийцүүлэх зорилгоор боловсруулсныг тэрбээр илтгэлдээ дурдаж, үүний хүрээнд нийгмийн эмзэг бүлгийн хүмүүст хууль зүйн туслалцааг үнэ төлбөргүй үзүүлэх, төрөл, хүртээмжийг нэмэгдүүлэх, өмгөөлөгчдийн мэргэжлийн үйл ажиллагааг уялдуулах, иргэний хууль зүйн туслалцаа авах эрхийг хангах зохицуулалт бүхий Хууль зүйн туслалцааны тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай, хуульчийн хууль зүйн туслалцаа, өмгөөллийн үйлчилгээ, эрх зүйн иргэний боловсролыг дэмжих, нийтэд тустай мэргэжлийн үйл ажиллагааг зохицуулах Өмгөөллийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай, эрүү шүүлт тулгах, хүчээр алга болгох гэмт хэргийн шинжийг олон улсын хүний эрхийн байгууллагын зөвлөмжид нийцүүлж тодорхой болгосон Эрүүгийн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай, баривчлах шийтгэлийг оногдуулахгүй байх этгээдийн хүрээг өргөжүүлэх, уг шийтгэлийг цөөрүүлэх, зөрчилд тооцох үйлдлүүдийг шинээр тусгах зохицуулалт бүхий Зөрчлийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай, зөрчил шалган шийдвэрлэх ажиллагааны шуурхай байдлыг хангах, хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны оролцогч болон шүүх, прокурор, эрх бүхий албан тушаалтнуудад бий болдог хүндрэл, чирэгдлийг багасгах, цахим үйл ажиллагааг нэвтрүүлэх, зарим төрлийн хэргийн харьяаллын алдааг засах зохицуулалттай Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай болон Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийг дагаж мөрдөх журмын тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслүүдийг танилцууллаа. Мөн Монгол Улсын иргэнийг хилээр гарах эрхийг түдгэлзүүлэх журмыг боловсронгуй болгох, хилийн хориг тавих эрх бүхий байгууллагуудын уялдаа холбоог хангах, сайдын шийдвэрээр зохицуулж байсан хүүхдийг хилээр нэвтрүүлэх журмыг хуулиар зохицуулах зорилготой Монгол Улсын иргэн гадаадад хувийн хэргээр зорчих, цагаачлах тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай, албаны нууцын тодорхойлолтыг нарийвчилж, хүрээ, хязгаарыг багасгах, иргэдийн мэдээлэл авах эрхийг хангах зорилгоор боловсруулах Төрийн болон албаны нууцын тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай, Харилцаа холбооны зохицуулах хорооны гишүүдийн хараат бус байдлыг хангах, иргэний нийгмийн болон мэргэжлийн байгууллагын бодит оролцоог хангах зохицуулалт бүхий Харилцаа холбооны тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай, хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд оролцох эрх бүхий хуульчдад олон улсын гэрээ, конвенцын ойлголт мэдлэгийг олгох сургалтын хөтөлбөр, хөшүүрэг бий болгоход чиглэсэн Хуульчийн эрх зүйн байдлын тухай, мөн хүний эрхийг хангах үнэсний хөтөлбөр, эрх зүйн шинэтгэлийн хөтөлбөр боловсруулж хэрэгжүүлэх зохицуулалтыг тусгасан Хөгжлийн бодлого, төлөвлөлт, түүний удирдлагын тухай хуульд нэмэлт оруулах тухай хуулийн төслүүдийг боловсруулжээ.

Эдгээр хуулийн төслүүдийг баталснаар олон улсын гэрээ, конвенцоор хүлээсэн үүрэг, тэдгээр байгууллагаас ирүүлсэн зөвлөмж, хүний эрхийн үндэсний байгууллага болон эрх бүхий олон улсын байгууллагаас Засгийн газарт хүргүүлж, түүнийг нь хүлээн авч хэрэгжүүлэхээр болсон арга хэмжээний хэрэгжилт, хууль тогтоомжид хүний эрхтэй холбоотой зөрчил дутагдлыг засахад тодорхой ахиц гарна гэж хууль санаачлагч үзсэн байна.

Хүний эрх, эрх чөлөөг хангахтай холбоотой зарим хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслүүдийг хэлэлцэх, эсэх асуудлыг Хууль зүйн байнгын хорооны хуралдаанаар хэлэлцсэн талаарх санал, дүгнэлтийг Улсын Их Хурлын гишүүн П.Сайнзориг танилцууллаа. Байнгын хорооны хуралдаанаар хуулийн төслийг хэлэлцэх үед Улсын Их Хурлын гишүүн П.Сайнзориг багц хуулийн төсөл нь нэг үзэл баримтлалтай байгаа нь Хууль тогтоомжийн тухай хуулийн холбогдох заалттай зөрчилдөж байгаа эсэх талаар, хуулийн төсөл дэх Өмгөөллийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөлд тусгасан өмгөөлөгчийн нийтэд тустай үйл ажиллагаа, хууль зүйн мэргэжлийн туслалцааг үнэ төлбөргүй хийх зохицуулалт нь оновчтой эсэх талаар, хүний нэр төрийг доромжлон харьцахыг Эрүүгийн хуульд гэмт хэрэг болгон нэмж тусгаж байгаатай холбогдуулан зөрчлийн тухай хууль, тогтоомжийн хүрээнд оногдуулсан торгууль, шийтгэлийг чөлөөлөх асуудлын зардлын талаар, Монгол Улсын иргэн гадаадад хувийн хэргээр зорчих, цагаачлах тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийн талаар, Харилцаа холбооны тухай хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөлд тусгасан томилгоотой холбоотой зохицуулалтын үндэслэлийн талаар, Улсын Их Хурлын гишүүн О.Номинчимэг багц хуулийн төсөл дэх Төрийн болон албаны нууцын тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөлтэй холбогдуулан төрийн болон албаны нууцын ангилал, зааг ялгааг хэрхэн тодорхойлсон талаар, үүнтэй холбоотой хууль санаачлагчийн хийсэн судалгааны талаар асуулт асууж хариулт авсан байна. Мөн Улсын Их Хурлын гишүүн Б.Энхбаяр хуулийн төслүүдийг хэлэлцэх эсэхийг дэмжиж байгаагаа илэрхийлж, Улсын Их Хурлын гишүүн П.Сайнзориг хуулийн төслүүдийг агуулгын хувьд дэмжиж байгаа ч хэд хэдэн хуулийн төслийг багцлан боловсруулахдаа тухайн харилцааг зохицуулж байгаа аль нэг ерөнхий хуулийн үзэл баримтлалыг боловсруулан өргөн мэдүүлэх тухай Хууль тогтоомжийн тухай хуульд заасан шаардлагыг хангаагүй талаар, Харилцаа холбооны тухай хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг боловсруулах үндэслэл, хэрэгцээ шаардлагыг тодорхойлох эх сурвалжийн талаар, Улсын Их Хурлын гишүүн Г.Уянгахишиг хүний эрх, эрх чөлөөг хангахтай холбоотой Засгийн газраас өргөн мэдүүлсэн эдгээр багц хуулийн төслийн жишгээр цаашид хүний эрхтэй холбоотой бүх хуулиудыг багцлан оруулж ирэх жишиг тогтох эрсдэлийг тооцож анхаарах талаар тус тус үг хэлжээ. Санал хураалт явуулахад Байнгын хороонд хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийг дагаж мөрдөх журмын тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай, Харилцаа холбооны тухай хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг үзэл баримтлалын хүрээнд хэлэлцэхийг дэмжээгүй байна. Бусад төслийг үзэл баримтлалын хүрээнд хэлэлцэхийг дэмжиж Улсын Их Хурлын чуулганы нэгдсэн хуралдаанд оруулж хэлэлцүүлэх нь зүйтэй гэж Байнгын хорооны хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх үзсэн байна.

Хууль зүйн сайдыг илтгэл болон Хууль зүйн байнгын хорооны санал дүгнэлттэй холбогдуулан Улсын Их Хурлын гишүүн П.Сайнзориг, Д.Энхтуяа, О.Цогтгэрэл, Х.Баасанжаргал, Б.Уянга, Ц.Идэрбат, Ц.Сандаг-Очир, П.Батчимэг, Б.Хэрлэн, Ц.Мөнхтуяа нар асуулт асууж, хариулт авсан юм. Улсын Их Хурлын гишүүд хуулийн төслүүдийг дэмжиж байгааг илэрхийлсэн бөгөөд хүний эрхийг хангахтай холбоотойгоор дараа дараагийн хуулийн төслүүдийг даруй өргөн барьж, хэлэлцүүлэн шийдвэрлэхийг Засгийн газарт зөвлөж байлаа. Улсын Их Хурлын гишүүн П.Сайнзориг хуульчдын нийтэд тустай мэргэжлийн үйл ажиллагааны хүрээнд иргэний болон захиргааны хуулиар мэргэшсэн хуульчид эрүүгийн хэрэгт өмгөөлөл үзүүлэх үүргээ төлбөр хураамжаар хаах зохицуулалтыг хуульчлах боломжтой эсэхийг асууж хариулт авсан бол Улсын Их Хурлын гишүүн Д.Энхтуяа Гэрч, хохирогчийг хамгаалах тухай хуулийн хэрэгжилтийг эрчимжүүлэх, холбогдох байгууллага, албыг байгуулахад анхаарч ажиллахыг зөвлөв. Мөн Улсын Их Хурлын гишүүн О.Цогтгэрэл, иргэдийн мэдэх эрхийг Төрийн болон албаны нууцын тухай хуулийн зохицуулалтууд боомилж буйг анхааруулаад, хүний эрхийг хязгаарлах, авилга цэцэглэх хөрс болсон энэ хуульд зарчмын өөрчлөлт оруулахыг дэмжиж байгаагаа илэрхийлэв. Улсын Их Хурлын гишүүн Х.Баасанжаргал Хөгжлийн бодлого, төлөвлөлт, түүний удирдлагын тухай хуульд нэмэлт оруулах тухай хуулийн төсөлд хүний эрхийг хангах үнэсний хөтөлбөр, эрх зүйн шинэтгэлийн хөтөлбөр боловсруулах асуудал тусгагдсан боловч эдийн засгийн механизм нь тусаагүй байгааг анхааруулж, хөөн хэлэлцэх хугацаатай холбоотой асуудалд судалгаа, тооцоотой хандахыг зөвлөсөн юм. Улстөрийн, иргэний эрхтэй холбоотой асуудлууд хуулийн төслүүдэд тусгалаа олж байгаа хэр нь эдийн засгийн болон соёлын эрхтэй холбоотой зохицуулалт орхигдсоор байгааг тэрбээр мөнхүү анхаарууллаа.

Улсын Их Хурлын гишүүн Б.Уянга хүний эрх, эрх чөлөөг хангах хуулийн зохицуулалтуудыг олон улсын гэрээ, конвенцод нийцүүлэх асуудлыг иж бүрнээр буюу бүрэн гүйцэт шийдвэрлэх, эрх нь зөрчигдөж байгаа этгээдийн сэтгэл санааны хохирол, гэр бүлийн хүчирхийллийн гэмт хэргийг бууруулах талаар ямар арга хэмжээ авах талаар Хууль зүй, дотоод хэргийн сайдаас асууж, хариулт авсны зэрэгцээ нийгмийн эмзэг бүлгийн хүмүүст үзүүлэх хууль зүйн үнэ төлбөргүй туслалцаанд өндөр настан, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийг хамруулах саналаа хэлэв. Улсын Их Хурлын гишүүн Ц.Идэрбат хүний эрхийг хуулиар баталгаажуулахын зэрэгцээ Монгол Улсын Үндсэн хуульд заасан үүргийнхээ биелэлтийг иргэд хэр хангаж байгаад дүгнэлт хийж, энэ асуудалд анхаарч ажиллахыг зөвлөсөн бол Улсын Их Хурлын гишүүн Ц.Сандаг-Очир өнөөдөр хэлэлцэж буй хуулиудаас гадна бусад хууль дахь хүний эрхийн зөрчлийг арилгах ажлыг эрчимтэй хийхийг захиж, иргэний хэргийн шүүхийн шийдвэрийн биелэлтийг сайжруулах, тэр дундаа хүүхдийн тэтгэмжийн төлбөрийг барагдуулах талаар санаачилга гаргаж ажиллах цаг болсныг сануулсан юм. Мөн Улсын Их Хурлын гишүүн П.Батчимэг Харилцаа холбооны тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөлд салбарын үйлчилгээ эрхлэгчид, тусгай зөвшөөрөл эзэмшигчдийн саналыг авсан эсэхийг асууж, албаны нууцад хамруулсан баримтын тоо 1043 болсон нь Төрийн болон албаны нууцын тухай хуулийн хэрэгжилт гажуудсаныг илтгэн харуулж байгааг анхааруулав.

Хөдөлмөрлөх эрхийг зөрчил, ажлын байрны дарамт, хүчирхийллийн асуудлыг тодорхой болгож, энэ талаарх ойлголтыг цэгцлэх, хуулийн зохицуулалтын нарийвилж, хүлээлгэх хариуцлагыг тодорхой, оновчтой болгох шаардлагатайг Улсын Их Хурлын гишүүн Б.Хэрлэн онцлон дурдаж, хүний нэр хүндэд халдах, дооглох, доромжлох, үл хүндэтгэх, үйлдэл, эс үйлдлээрээ эс хүндэтгэх, ялгаварлан гадуурхахад хүлээлгэх хариуцлагыг эргэж харж, чангатгах нь зүйтэй гэлээ. Мөн Улсын Их Хурлын гишүүн Ц.Мөнхтуяа төрийн үйлчилгээний албан хаагчдын улс төрийн эрхийг хаасан хууль, тогтоомжийн холбогдох заалтыг хүчингүй болгох нь зүйтэй гэсэн санал хэлэв.

Асуулт, хариултын дараа Улсын Их Хурлын гишүүн Л.Мөнхбаясгалан, М.Мандхай, Х.Тэмүүжин нар байр сууриа илэрхийлж үг хэллээ. Улсын Их Хурлын гишүүн Л.Мөнхбаясгалан хууль, шүүхийн байгууллага хүний алдар хүнд, нэр төрийг хохироож байгаа асуудалд онцгой анхаарч, энэ хохирлыг хэрхэн барагдуулах талаар тодорхой арга хэмжээ авахыг шаардлагатайг жишээ баримтаар дурдсан бол Улсын Их Хурлын гишүүн М.Мандхай хуульчдад мэргэжлийн үйл ажиллагаагаа хэрэгжүүлэхэд шаардлагатай олон улсын гэрээ, конвенцийг ашиглах талаар ойлголт өгөх, цагдаагийн алба хаагчдыг хүний эрхийн мэдрэмжтэй ажиллахад сургах, Хүний эрхийн хөтөлбөрийг үнэлэх шалгуур үзүүлэлтийг тодорхой хуульчлах зэрэг санал хэлэв. Харин Улсын Их Хурлын гишүүн Х.Тэмүүжин хуулийн төслүүдийг дэмжиж байгаагаа дурдаад, нэг зүйлийг буюу Эрүүгийн хуульд хүний нэр төрийг доромжлох гэдэг зүйлийг буцаан бичих гэж байгааг эрс эсэргүүцэж байгаагаа илэрхийллээ. Мөн тэрбээр, олон улсын эрүүдэн шүүхийн эсрэг зохицуулалтад Эрүүгийн хуулийг нийцүүлэх хүрээнд хуулийг төслийг баталсны дараа хүнлэг бус харьцахтай тэмцэх дагнасан байгууллага болон шүүх, гэрч, хохирогчийг хамгаалдаг байгууллагуудыг байгуулах шаардлагатай гэсэн юм.

Хүний эрх, эрх чөлөөг хангахтай холбоотой зарим хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслүүдийг хэлэлцэх, эсэх талаарх санал хураалтыг чуулганы маргааш (2025.04.04)-ийн нэгдсэн хуралдаанаар явуулахаар боллоо