Өнгөрсөн үеийн өө сэв, өөдрөг бүхнийг өөрийн эрхгүй сануулдаг уйтайхан намрын энэ хэдэн өдөр өвгөн багшийн АЛТАН АЙ нэртэй номыг барин тавин, барин тавин байж уншиж дуусгав. Унших ч гэж дээ үг болгоныг нь чихэр шиг хүлхэж «идэж» дуусгав.

Тэгвэл АЛТАН АЙ номонд:

«Болжмор сүрххийн буув.

Салхи хага зүсэн

Тагтан дээр суув.

Тэнгэрээс

Далавчтай үг унаж

Уран хоолойгоор

Дур татам жиргэв.

Аяа! Сэтгэл хөөрч

Зүрх догдлохуйяа

Амжиж тэмдэглэх зуур

Болжмор дэрххийн нисэв» гэсэн шүлэг байна. Шүлэг төрнө гэдэг ердөө л энэ.

- Шүлэг яаж төрдөг вэ.

- Болжмор гэдэг «далавчтай үг» тагтан дээр сүрххийн бууж «дур татам» жиргэж дэрххийн нисэхийн хооронд шүлэг төрдөг

Нөгөө СЭРНЭ гэдэг нь л энэ шүү дээ.

«Өвлийн бяцхан

Бялзуухай.

Час час жиргэхэд

Амнаас нь

Чис чис

Тэр бас:

«Анир алдрах

Хөх эзгүйд

Тэнгэрийн сар

Төө хол сүүмийнэ.

Ганцаардал эзэнгүй...» хэмээжээ. Эзэнгүй ганцаардалын нүдэнд тэнгэрийн сар хүртэл «төө хол сүүмийнэ»

«Харанхуйлалд

Эс төөрнөм би.

Өвс өндийх шиг

Гэрэл задран цацрах шиг

Тийм нэг сонин СОВЬ

Надаар тоглоно

Бас сонжиж тохуурхана...» Харин энэ бол ухааны гайхамшиг. Зүв зүгээр л байхад харанхуйлалд төөрөхөө байсан хаширийг хүртэл тохуурхаж:

«Өвс өндийх шиг

Гэрэл задран цацрах шиг» совин татуулна. Үнхээр «ЮМ»тай байгаа биз.

«Үдшийн харанхуй

Үймэн сүүмэн

Үүлэн цаана

Ганц ангир!

Гунгаран гунгаран

Уйлах нь

Хоолой бөжрөм

Уйтай яа

Гансран гунсран

Ганганах нь

Гол тасрам

Ганихралтай яа

Дуундаа өнчирсөн нулимс нь

Зүрхэн дээр бутрахад

Хорвоог элээсэн нас минь

«...Ганц ангирийн...

Дуундаа өнчирсөн нулимс нь

Зүрхэн дээр бутрахыг» лантуугаар цохих адилаар хүлээж авах нь аймаар. Үнэн шүү, энэ л аймаар.

«Чимээгүй холдох

Чамайгаа үгүйлэхэд

Бие

Агаар мэт хоосон» ...

«Хол холын уулс

Цэнхэрлэн

Бие биедээн уусрана.

Холдох тусмаа

«...Бие биедээн уусрана.

Улам улам даллана» Хүний чадах юм энэ. Өөр яах ч билээ. Гэхдээ энэ бас бага юм биш л дээ.

Харин үүнийг өдий хэмжээнд яруу илэрхийлэнэ гэдэг нь яачиж болохгүй нөгөө жамаас давсан хэрэг.

«Бөгтөр мод

Өвгөн мод

Торойно.

Үггүй... анир

Үнсэх хүнгүй

Өнчирөл...

... Дуу зохиож

«Салхи мэт өнгөрөх

Орчлонгийн амьдралд

Би саатнам...» Бурхан минь, «үнсэх хүнгүй» амьдралд уу. Юунд нь тэр вэ.

Номын төгөсгөл руугаа өвгөн бичээчийн надад зориулсан:

«Утас дугарлаа

Доомборчин эр дуудлаа...

Бас л нэг гожинтой...

Сархдад нь хань болдоггүй ч

Салхитай ярианд нь хамт суух

Арван хэдэн жилийн өмнө манайд доомбор сонсож суугад бичсэнийг нь санаж байна. Тэр үед би бас л Мандахсан багшийн хэлдэгээр:

«...Мөн ч залуу...

Тун ч гэнэн. Хий хийс цаг

Салхитай цуг

Салхилж л явсан» үе байсан. Өвгөн найрагч манайд ирэх болгондоо

«Ширээн дээр туярсан

Галт сархаднаас

Хоёр алтан жүнзинд дүүргэж өмнөө тавьчихаад

Хаа нэг амтархан хөнтөрч

Тийм ээ яг тэр өдрүүдийн нэгэнд л тэр:

«...Дотогшгоо нулимстай утснаас

Тийм галт аяз – өөрөө асдаг аж

ДУУЛАХ НЬ ДУУЛЖ УХААРДАГ

УЙЛАХ НЬ УЙЛЖ ТАЙВШИРДАГ

ЭРХЭМСЭГ ДООМБОРЫН ХҮНД АЯЛГУУ

Хүн хүн рүү хөвөн хөвөлзөж

Зүрх зүрх рүү чимээгүй урсаж

Зөн утасны шидэт цуурай

Ганц утасны нулимс болж

Зүрхэн дээр дусна.

Нэг нэгээр тоолох мэт дусална.

Нийлж нийлсээр гол болж шаагахуй яа!

Тэртээ өвөг - казах их дээдсийн

Эмгэнэлт явдал - далд нууц

Сул аялгуу - сул урсгал

Үггүй үглэл - аяндаа урснам

Гуниг ч сул урсана

Баяр ч сул урсана

Ердөө

Зүгээр л гайхамшиг.

Алдарт доомборчин Курмангазы казахын уудам нутгийн тухай САРЫ АРКА гэдэг аялгууг өөрөө зохион тоглож, оросын нэгэн алдарт зураач сонсож суугаад Сары арка нутгийг ямар ч зөрүүгүй харсан юм шиг зурсан... гэсэн дам яриа байдаг.

«Ээ!

Өвгөн тэнгэр!

Он цаг бууралтжээ» Би яалтай билээ!!!

«...Өвсний сормууснаас

Дэгдэн дэгдэн нисэх

Гоёмсог гуниг

Салхин аясаар үелэхэд

Өвгөн найрагчийн сэтгэл

Ид шидийн ертөнцөд

Хууртнам зэ.

Ай хорвоо...»

Ай хорвоо чи энэ хүмүүнтөрлөхтөнийг хуурсаар байсан ч бид чамайг дуулсаар байдаг нь юутай гайхамшиг вэ?

Ай хорвоо!!!... Энэ налгархан намар цагийн сунайсан шаргал өдөрүүдэд тогтож өгөхгүй гэгэлзсэн найрагч сэтгэлийг минь тэтгэж шаргалхан намар шиг өвгөн найрагчийн шарлаагүй навчис шиг шинхэн «далавчтай үг» уянга айзамыг гарт минь бариулж тамлаж жаргаасаны учир:

«...Элэнц холын

Эгшиг зангирсан эмзэглэл»ийг мэдэрч,

«Энэрэхүй ертөнцийн

Зүрх хөндсөн сэрхүй

Үгүйлэн үгүйлэх

Бүдэгхэн хөх анир»ийг сонсон алдан, сонсон алдан сонордож,

«Чимээгүйд

Чимээгүйг нөмрөн

(Ухаант найрагч өвгөн хөвгөний

Урь сайтай цэцэн шүлгийн

Ухааны угалзыг тэмтэрч)

Саран мандтал

Удаан зогсон» тэнгэр ширтэхүйд:

«Будант намар сөрсөн

Буурал тогоруу

Нойтон далавчаа

Булгаж нэг тавин

Буцааж нэг татан

Алгуур алгуурхан дэв дэвсээр

Алсрахуй тэнгэртээ

Алдарнам за»

Ай НАМАР...

АЛТАН АЙ минь!!!

2021.11.21

Эрдэнэт

ХАБААНЫ БАЙЫТ