УИХ-ын Төсвийн зарлагын хяналтын дэд хорооны/2024.08.21/ хуралдаанаар   Монгол Улсын 2024 оны төсвийн тухайхуульд өөрчлөлт оруулах тухай, Үндэсний баялгийн сангийн 2024 оны төсвийн тухай хуулийн төслүүдийн хоёрдахь хэлэлцүүлгийг хэлэлцлээ. Сангийн сайд Б.Жавхлан хуулийн төслийн танилцуулгыг хийв. Дараа нь Монгол Улсын 2024 оны төсвийн тухай хуульд  өөрчлөлт оруулах тухай, Үндэсний баялгийн сангийн 2024 оны төсвийн тухай хуулийн төслүүдэд хийсэн аудитын дүгнэлтийг Монгол Улсын Ерөнхий аудитор Д.Загджав танилцуулав. 

Тэрбээр, Монгол Улсын Засгийн газраас Улсын Их Хуралд 2024 оны 08 дугаар сарын 12-ны өдөр өргөн мэдүүлсэнМонгол Улсын 2024 оны төсвийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөлд Монгол Улсын Их Хурлын Хяналт шалгалтын тухай хуулийн 23 дугаар зүйлд заасны дагуу Төрийн аудитын байгууллагаас дараах гурван шаардлагыг хангасан эсэхэд аудит хийж дүгнэлтийг танилцуулжбайна.  

Нэгд. Монгол Улсын Их Хурлын Хяналт шалгалтын тухай хуулийн 23 дугаар зүйлийн 23.1.1-д заасан Төсвийн төсөл нь Үндсэн хуулийн Хоринтавдугаар зүйлийн 1 дэх хэсгийн 7-д заасны дагуу улсын хөгжлийн болон үндэсний аюулгүй байдлын бодлогод нийцсэн эсэх:

Засгийн газраас өргөн мэдүүлсэн Монгол Улсын 2024 оны төсвийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл нь Монгол Улсын Үндсэн хуулийн Хорин тавдугаар зүйлийн 1 дэх хэсгийн 7-д заасны дагуу улсын хөгжлийн бодлоготой нийцэж байна. Мөн Засгийн газрын өрийн үлдэгдэл дотоодын нийт бүтээгдэхүүнд эзлэх харьцаа 2024 онд 44.7 хувьд хүрэх төсөөлөлтэй байхаар тооцоолон тусгасан нь Монгол Улсын Үндэсний аюулгүй байдлын үзэл баримтлалын 3.2.3-д заасан төсөв ,санхүүгийн аюулгүй байдлын бодлогын зохистой харьцаанд байна.

Хоёрт. Монгол Улсын Их Хурлын Хяналт шалгалтын тухай хуулийн 23 дугаар зүйлийн 23.1.2-т заасан Төсвийн тухай болон Төсвийн тогтвортой байдлын тухай хуульд заасан шалгуурыг хангасан эсэх:

 Монгол Улсын Засгийн газраас Монгол Улсын 2024 оны төсвийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг Төсвийн тухай хуулийн 34 дүгээр зүйлийн 34.1.1-т“Төсвийн тогтвортой байдлын тухай хуульд заасан төсвийн тусгай шаардлагыг баримтлахгүй байх нөхцөл байдал үүссэн”, 34.1.4-т ”төсвийн ерөнхийлөн захирагч хооронд төсвийн зохицуулалт хийх” гэж тус тус заасныг үндэслэн боловсруулж Улсын Их Хуралд өргөн мэдүүлсэн байна. Монгол Улсын 2024 оны төсвийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөлд нэгдсэн төсвийн тэнцвэржүүлсэн орлогын хэмжээг 28,872.5 /хорин найман их наяд, найман зуун далан хоёр, аравны таван/тэрбум төгрөг буюу ДНБ-ий 36.4 хувь, нийт зарлага ба цэвэр зээлийн дүнг 30,487.9 /гучин их наяд, дөрвөн зуун наян долоо аравны есөн/ тэрбум төгрөг буюу ДНБ-ий 38.5 хувь, нэгдсэн төсвийн тэнцвэржүүлсэн тэнцэл 1,615.4 /нэг их наяд ,зургаан зуун арван тав аравны дөрвөн/ тэрбум төгрөгийн алдагдалтай буюу ДНБ-ий 2.0 хувь байхаар төлөвлөжээ.

Монгол Улсын 2024 оны төсвийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл нь Төсвийн тогтвортой байдлын тухай хуулийн 6 дугаар зүйлд заасан төсвийн тусгай шаардлагуудыг хангасан байна. Төсвийн тогтвортой байдлын тухай хуулийн нэмэлт өөрчлөлтөд орж буй төсвийн суурь зарлага гэдэг ойлголт нь нийтээр хүлээн зөвшөөрөгдсөн бүртгэлийн зарчим болон Улсын секторын нягтлан бодох бүртгэлийн олон улсын стандарттай зөрчилдсөн асуудал байхгүй байна. Харин суурь зарлагыг төсвийн тусгай шаардлагад оруулж тусгасан нь урсгал зарлагын хэт өсөлтийг хязгаарлах эерэг талтай боловч хөрөнгө оруулалтын зардлыг эдийн засагт үр өгөөж бий болгохгүй төсөл арга хэмжээнд зарцуулах, санхүүгийн болон төсвийн сахилга бат алдагдах эрсдэл үүсэж болзошгүйбайна.

Гуравт. Монгол Улсын Их Хурлын Хяналт шалгалтын тухай хуулийн 23 дугаар зүйлийн 23.1.3-тзаасан улсын хөгжлийн жилийн төлөвлөгөөг хэрэгжүүлэхэд чиглэсэн эсэх:

МонголУлсын 2024 оны төсвийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөлд тусгагдсан дээрх өөрчлөлтүүд нь “Алсын хараа-2050” Монгол Улсын урт хугацааны хөгжлийн бодлого, “Шинэ сэргэлтийн бодлого”,  Монгол Улсын 2024 оны хөгжлийн төлөвлөгөө, баримтлах бодлогын тэргүүлэх чиглэлүүдтэй нийцсэн байна. Монгол Улсын хөгжлийн 2024 оны төлөвлөгөөг 6 бүлэг, 8 чиглэлийн 24 зорилгын хүрээнд 194 төсөл, арга хэмжээг хэрэгжүүлэхэд улсын төсөв 2,705.6 /хоёр их наяд, долоон зуун тав,аравны зургаан/ тэрбум төгрөг, бусад эх үүсвэр 1,589.0 /нэг их наяд, таван зууннаян есөн/ тэрбум төгрөг, орон нутгийн төсөв 247.0 /хоёр зуун дөчин долоон/тэрбум төгрөг, гадаадын зээл, тусламж, хөрөнгө оруулалт 4,747.6 /дөрвөн их наяд, долоон зуун дөчин долоо, аравны зургаан/ тэрбум төгрөг, төр хувийн хэвшлийн түншлэл 4,515.1 /дөрвөн их наяд, таван зуун арван тав, аравны нэг/тэрбум төгрөг, нийт 13,885.2 /арван гурван их наяд, найман зуун наян тав, аравны хоёр/ тэрбум төгрөгөөр санхүүжүүлэхээр баталсан байна. Засгийн газраас өргөн барьсан Монгол Улсын 2024 оны төсвийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл нь хөгжлийн бүтээн байгуулалтын томоохон төслүүдийг хэрэгжүүлэх бэлтгэл ажил болох техник, эдийн засгийн үндэслэл, зураг төсвийг боловсруулах, төсвийн хөрөнгө оруулалтыг бүсчилсэн хөгжил, Улаанбаатар хотын хэт төвлөрөл, түгжрэлийг бууруулах, Туул голоос Хөшигтийн хөндий рүү чиглэсэн шинэ их тойруу дэд бүтцийн бүтээн байгуулалтын төслүүдийг санхүүжүүлэхэд чиглэсэнбайна.

Гэвч хөрөнгө оруулалтын төсөл, арга хэмжээний эдийн засгийн үр ашиг, нийгмийн ач холбогдол, төсөвт өртгийн тооцооллыг хангалтгүй гүйцэтгэсэн, "техник, эдийн засгийн үндэслэл" боловсруулах ажлын хэрэгцээ шаардлагыг тодорхойлох, зарцуулах зардлын төсвийг тооцож төлөвлөхөд баримтлах жишиг үнэ, ажлын даалгавар боловсруулахад тавигдах шаардлага, хүлээн авахтай холбоотой эрхзүйн зохицуулалт хангалтгүй байгааг анхаарч ажиллах шаардлагатай байна. Үүний зэрэгцээ Улсын Их Хурлын Хяналт шалгалтын тухай хуульд заасны дагуу гаргаж буй аудитын дүгнэлт төсвийн тодотголыг Улсын их хуралд хүргүүлэхэдцаг хугацааны хувьд хязгаарлагдмал байгаа нь Төрийн аудитын байгууллага аудитын стандартад заасан төлөвлөх, гүйцэтгэх, тайлагнахад горим сорил хэрэгжүүлэх,дүгнэлт гаргахад эрсдэл үүсэж  байгаа тулцаглавартай болгох шаардлагатайг анхаарч үзэхийг  уламжилъя. Төрийн аудитын байгууллага нь Монгол Улсын 2024 онытөсвийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг Монгол Улсын Их Хурлын Хяналт шалгалтын тухай хуулийн 23 дугаар зүйлд заасан шаардлагыг хангасан гэж дүгнэж байна гэв.

Хэлэлцэж буй асуудалтай холбогдуулан УИХ-ын гишүүн Д.Батлут, Ж.Батжаргал, Р. Батболд, Л.Заяабал нар асуулт асууж, санал хэллээ. Тухайлбал, УИХ-ын гишүүн Д.Батлут нийгмийн даатгалын сангийн алдагдалыг нөхөх талаар ямар бодлого баримтлаж байгаа талаар асуусан бол УИХ-ын гишүүн Ж.Батжаргал, хөрөнгө оруулалтын техник эдийн засгийн үнэлгээ, зураг төсөв боловсруулах нэгжийн үнэлгээний аргачлалыг тодорхой болгох хэрэгтэй байна. Тухайлбал, нэг км төмөр зам, авто замыг барих үнэлгээ тооцооллыг хэрхэн гаргаж байгааг эргэж харах ёстой. 120 гаруй км авто замын ТЭЗҮ болон зураг төсвийг боловсруулахад 500 гаруй сая төгрөг зарцуулагдаж байна.Үүгээр баримжаалж, нарийн тооцоог төсөвлөх нь чухал гэв.

 Сангийн сайд Б.Жавхлан,  ковидын хүнд үед  буюу 2022 онд нийгмийн даатгалын сан  300 гаруй тэрбум төгрөгийн алдагдалтай гарсан.Түүнээс хойш алдагдалыг шингээж хуримтлуулсаар 220 гаруй тэрбум үлдээд байна. Энэ удаагийн төсвийн тодотголоор сангийн хөрөнгийг гүйцээх  гэсэн боловч бүтээн байгуулалтын хөрөнгийг түлхүү тавиад 29-59 тэрбумыг хэсэгчлэн хуваарилж нөхөж байна. Үлдсэн 160 гаруй тэрбумыг 2025 оны төсөвт оруулж гүйцээх төлөвлөгөөтэй байна гэв. Монгол Улсын 2024 оны төсвийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай, Үндэсний баялгийн сангийн 2024 оны төсвийн тухай хуулийн төслүүдийн хоёр дахь хэлэлцүүлгийг хийсэн талаарх Төсвийн зарлагын хяналтын дэд  хорооны санал, дүгнэлтийг Төсвийн байнгын хороонд танилцуулахаар боллоо