Харин сүнсээ ч худалдаад хамаагүй намын гишүүдийн итгэл найдвар, хөдөлмөр зүтгэлийн хумхын тоос чинээ санадаг үеэ өнгөрөөсөн ах нарын сонгуульд өрсөлдөж жүжиглэх зорилготой улс төрчдийн дээд, дунд, доод түвшний клуб, эсхүл төрийн институцууд, бизнесийн бүлэглэл, хэвлэл мэдээллийн байгууллагатай ашиг сонирхлын нэгдэл болж, өндөр дээд түвшний авилгын сүлжээ, мафийн тогтолцооны шинж чанартай болсон. Тиймээс Ардчилсан нам эхлээд нам шиг нам болох ёстой. Өнгөрсөн 31 жилийн хугацаанд Ардчиллыг жинхэнэ утгаар нь байгуулж, ард иргэдийнхээ наад захын хэрэгцээг ч хангаж чадаагүй учраас ардчилал нь үзэл санааны “хар зах” дээр “зарагддаг” ердийн нэг “бараа” болж хувирлаа. Бид одоогийн нөхцөл байдалдаа дүн шинжилгээ хийж, Монголын өвөрмөц онцлог, дэлхийн нийтлэг үзэлд тулгуурласан, ардчиллын шинэ үзэл санааг өөрсдөө боловсруулах шаардлагатай.

 

 

1989 оноос өнөөдрийг хүртэл Ардчиллын алтан хараацай гэгдэж, Монгол Улсын бүхий л өндөр дээд албан тушаалуудад томилогдож, одоо ч цөхрөлтгүй улайрсаар байгаа “ах нар” маань өөрсдөө хөгжлийн хамгийн том саад болж байгаа гэдгээ ухамсарлаж байгаа болов уу? МАН 1990 оноос хойш Г.Очирбат, Б.Даш-Ёндон, Н.Энхбаяр, С.Баяр, Сү.Батболд, М.Энхболд, У.Хүрэлсүх, Л.Оюун-Эрдэнэ зэрэг 1920-1980-аад онд төрсөн дарга нарын нүүрийг үзэж байхад Ардчилсан нам мөнөөх л Э.Бат-Үүл, З.Энхболд, С.Эрдэнэ нарыг толгой дээрээ залсаар өлгийндөө өтөлж байна. Сая 18 болон 28р тойрогт нэр дэвшсэн нэр дэвшигчидээ ч гэсэн хар. Энгийнээр хэлвэл МАН улстөрийн үе шилжилтийг сүүлийн 31 жилийн хугацаанд 9 дэх үеэ бэлтгэн маш бодитойгоор гаргаж ирж байна. Өнөөдөр эрх барьж байгаа намын удирдлагууд бүгд 1980 оны төлөөлөл байгаа бол дунд шатны удирдлагууд нь 1990 оноос хойш төрсөн залуучуудаар бүрдүүлж. МАН - н хамгийн гол гурван ч газрын дарга нь 1990 оноос хойш төрсөн залуучууд байх жишээтэй. Гэтэл манай намын дарга нь С.Эрдэнэ ч юм шиг О.Цогтгэрэл ч юм уу М.Тулгат бас дарга нь ч юм шиг... Мэдэхгүй ээ мэдэхгүй яг юу болоод байгаан гэдэг л зүйл болж байна. Намын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга бүүр байхгүй, газар хэлтсийн дарга нь нар тогтвортой биш. Заа дунд шатны намын дарга, ХЭГ даргыг ярих юм бол жилд хэд ч солигдоод байгаа юм ёстой бүү мэд. Одоо болсон, удирдлага гэх хүмүүс бүгд хариуцлагаа хүлээх ёстой. Хүний нөөц, гишүүнчлэлийн асуудал бүр таг мартагдсан. Манай намд залуус элсэх байтугай дайжих болсон. Ардчилсан намын гишүүд бид өдрөөс өдөрт хувьсан хөгжиж байгаа дэлхий нийт, үе хоорондын шилжилттэй хөл нийлүүлж, Ардчилсан нам өөрөө үе хоорондын шинэчлэлийг одоо л хийх ёстой. Улстөрийн сүүлд зохион байгуулсан хоёр ч сонгуулийг ах нар чинь хувийн эрх ашгийнхаа төлөө зараад идчихлээ. Улстөрийн тулгуур мэт 2 багана хэмээдэг нэг багана болох Ардчилсан нам маань цагаан хуудастай өрсөлддөг, одоо бүүр сүүлдээ Үнэн ба зөв намтай байр булаацалдан өрсөлдөж байна. Бизнес эрхлэгч хүн бохь эсвэл чихэр заран худалдаа хийж ашиг орлого олдог бол манай намын үүсгэн байгууллагч ах нар маань намаа зарж цөм ашигтай бизнес хийж байна. Тийм болохоор үзэл санаанаасаа урвагадаг урвагчдаасаа салья. 1990 оны энэ ах нарын оронд 1990 онд төрсөн залуучуудыг намын удирдлагад гаргаж байж холдуулах юм байна.

 

 

“Ямар ард түмэн байна, тийм төр байна!” гэдэг афоризмыг Ф.М.Достоевский хэлэхдээ ард түмний сонголтоор сонгогдон зохион байгуулагддаг төрийн тухай хэлсэн болов уу? Ямартай ч тухайн ард түмний ямар нэгэн нөлөө, оролцоогоор байгуулагддаг тийм төрийн тухай хэлсэн биз. Харин Монголд улс төрчид, нийтлэлчдийн амны зугаа, чихний баясгалан болсон энэ афоризм ихэд дэлгэрэн тарахдаа ард түмний боловсрол, мэдлэг тааруу, өөрөөр хэлбэл мунхаг, галзуу ард түмэн учраас сонгуулиар мунхаг, галзуу улс төрчдийг сонгож гаргадаг гэдэг хоёрдмол утгагүй тайлбар ойлгогдох болсон юм. Монгол Улсын улс төр, эдийн засаг, нийгмийн бугшсан асуудлуудыг тайлбарлахад хэтэрхий амархан, бас гэнэн логик бус уу? Гэтэл Монгол Улсын төр өөрөө ашиг сонирхолын бүлгүүдэд “барьцаалагдсан” ба тэдний зөрчил тэмцлийн хийгээд ашиг хонжооны мөлжлөгийн талбар болсон учраас сонгуулиар нэр дэвшигчдийн жагсаалтанд зөвхөн тэдний шалгарсан манлай төлөөлөл орохоос өөр хэн ч орох боломжгүй гэдгийг тэд эс мэднэ гэж үү? Үндсэн хуулиар иргэд “төрийн байгууллагад сонгох, сонгогдох эрхтэй” гэж заасан заалтыг нь иргэн сонгогчоос “дээрэмдэж”, Монгол Улсын төрийг “эрэг, шургаар” нь задалж хулгайлаад төрийн машиныг тонох “төрийн хүмүүс”-ийг сонгогчдод байдлыг дээрдүүлэх ямар ч сонголтгүйгээр тулгаж байгаа юм. Монгол Улсын төр “хулгайчдын орогнох оромж” болсон учраас ард түмэн дэлхийд 10-т жагссан өндөр хүүтэй банк, ломбард, мөнгө хүүлэгчдийн зээлд шулуулж, Үндсэн хуулиар олгогдсон амьд явах эрх нь зүйл бүрээр зөрчигдөж, өвчлөл, цаг бусын үхэл, ядуурал, ажилгүйдэлд нэрвэгдэж, дээр нь “хар масс” хэмээн доромжлогдож, “ардчилсан, хүний эрх, эрх чөлөөт, иргэдийн тэгш оролцоог хангасан, парламентын ардчилсан улс” гэж бас дахин доромжлогдож байгаа юм. Ямар төр байна, тийм ард түмэн байна.

 

 

1990 оны Ардчилсан хувьсгалын гол ололтыг хүний эрх, эрх чөлөө, төр засгийг шүүмжлэх эрх чөлөө гэж үздэг. Гэвч ядуурал, ажилгүйдэл, амьдралын баталгаагүй болсон нийтийн шүүмжлэлийг чухам тийм болгосон дээд давхарга буюу нам, төр нь хэзээ ч хүлээж авахгүй, бас үйл ажиллагаандаа тусгахгүй нь логикийн хувьд, бас системийн хувьд мэдээж гэдгийг бид 30 жил харлаа. Зүйрлэвэл гүнзгий худаг дотор байгаа хүн худгийн амсар дээр зогсч байгаа нэгнийг худаг дотроосоо шүүмжилж, тэр ч байтугай, бүдүүлгээр хэлэхэд доромжилж болно. Гэхдээ худгаасаа гарч чадахгүй нөхцөлд түүний энэ үйлдэл нь юуг ч өөрчилж чадахгүй, бас юунд ч нөлөөлөх боломжгүй, ердөө л худаг доторх утга учиргүй тэнэг үйлдэл болох бус уу? Ардчилсан намын залуу гишүүд бид худгийн мэлхий юу, хөгжлийн манлайлагч уу гэдгээ өөрсдөө сонгох цаг одоо л ирлээ. Учир нь үүнээс цааш газар Бидэнд үгүй. Заа яах уу тэгээд хэдүүлээ зүгээр хараад л суугаад байх уу

 

Ардчилсан намын гишүүн Өлзийхүүгийн Шижир