Орос, Монгол хоёр улсын эвийн бэлгэдэлт Эрдэнэт хот, Эрдэнэт үйлдвэрийг өнөөгийн хөгжил дэвшилд хүргэхэд орос ах нарын оруулсан гавьяа зүтгэлийг үнэлж баршгүй. Уул устай хөдөө нутагт уурхай нээж, үйлдвэрийг хоттой нь байгуулснаараа Эрдэнэт XX зууны манлай бүтээн байгуулалтаар нэрлэгддэг. Тэртээ 1982-1987 онд Эрдэнэт үйлдвэрийн Төв корпусын удирдлагаар ажиллаж, үйлдвэрийн хэвийн жигд, найдвартай ажиллагааг хангахад өөрийн мэдлэг чадвараа харамгүй зориулсан нэгэн эрхэм Эрдэнэт хотноо айлчлан, өнгөрсөн амралтын өдрүүдэд нутаг буцлаа. Энэ хүн бол Сейтжан Камбаров билээ. Тэрээр 17000 ажилтантай Казахстаны Кентау хотын Полиметаллын үйлдвэрийн Ерөнхий захирлаар ажиллаж явсан туршлагатай нэгэн. 33 жилийн дараа Монголд ирсэн түүнийг Эрдэнэт үйлдвэрийн “Эрдэнэт” телевизийн хамт олон “Сэтгэлээ нээе” нэвтрүүлэгтээ зочноор урьж оролцуулсан юм.

-Танд энэ өдрийн мэндийг хүргэе. 33 жилийн өмнө ажиллаж, амьдарч байсан Эрдэнэт хотдоо эргэн ирсэн сэтгэгдлээ бидэнтэй хуваалцахгүй юу?

-Би 1987 оноос хойш Монголд ирээгүй. Сэтгэгдэл маш өндөр байна. Хот маань өргөнөөрөө, өндрөөрөө гээд бүх талаараа хөгжсөнийг харахад сэтгэлд дүүрэн санагдлаа. Ажиллаж байсан үйлдвэрээ харахыг их хүссэн. 2019 онд ирэхээр төлөвлөж байсан ч ажлын шаардлагаар ирэх хугацаагаа хойшлуулж, 2020 оны босгон дээр ирлээ. Эрдэнэтэд Зөвлөлтийн бүх л хэсгээс хүмүүс ирж ажилласан. Нэгэн үе хамт ажиллаж байсан найз нөхөд маань намайг Эрдэнэт явах гэж байгааг дуулаад хамгийн сайн сайхан үгсийг илгээсэн. Олон хүн энд ирэхийг хүсэж байгааг уламжилъя. Тэд их мэдээлэлтэй ирээрэй гэж захисан. Очоод ярих сонин ихтэй боллоо.

-Эрдэнэт үйлдвэрт ажиллаж байхдаа өнөөгийн Эрдэнэтийг төсөөлж байв уу?

-Эрдэнэт тухайн үед дэлхийн 10 том үйлдвэрийн нэгээр нэрлэгдэж байсан. Бид үйлдвэрээ томорно гэж мэдэж байсан ч яг өнөөдрийнх шигээр төсөөлж байгаагүй л болов уу.

-Та Оросын ямар үндэстэн бэ?

-Казах үндэстэн.

-Тухайн үед Эрдэнэт үйлдвэрт ажиллах томилгоог хаанаас шийддэг байсан бол?

-Тухайн үеийн “Зарубежцветмет” боловсон хүчнээ сонгон явуулдаг байлаа. 1980-аад оны эхээр цоо шинэ үйлдвэрт очиж ажилла гэсэн үүрэг даалгавраар Эрдэнэтэд ирсэн. Манай “Кентау”-гийн үйлдвэрээс хавьгүй том үйлдвэр намайг угтсан. Хүчин чадал өндөртэй, хамгийн сүүлийн үеийн тоног төхөөрөмжтэй байснаараа Баяжуулах фабрик хамгийн их таалагдсан. Залуудаа, Улаанбаатар хотод очиж үзэх юмсан гэж их боддог байлаа. Монголд ажиллах тухай яригдахад “Улаанбаатарт очиж үзнэ” гээд их л хөөрч билээ. Монголчуудын тухай номоос их уншиж, сайн мэддэг байсан.

-Монголд гэр бүлийнхэнтэйгээ хамт ирсэн үү?

-Охин цэцэрлэгт, хүү Эрдэнэт хотын 19-р сургуулийн нэгдүгээр ангид элсэн орсон. Манай гэр бүлийн хувьд Монголоос буцсан ч Эрдэнэтийн тухай хамгийн сайхан сэтгэгдлийг тээсээр өнөөг хүрсэн. Би 5 ачтай. Хүү маань Хөвөнгийн үйлдвэрийн захирлаар ажиллаж, охин алимын үйлдвэрлэл эрхэлдэг. Тэд амьдарч байсан байр, мөсөн гулгуурын талбай, сурч байсан сургуулийнхаа зургийг надад захисан. Би их олон даалгавартай ирсэн. /инээв/

-Ач зээ нартаа Монголын тухай ярьж өгдөг үү?

-Монголоос авсан ном, зургууд бий. Хүүхдүүд маань сургуульд сурч байх үеийн найз нартайгаа одоо ч холбоотой байдаг.

-Оросуудтай мөр зэрэгцэн ажиллаж байсан Монгол залуучуудын тухайд юу хэлэх вэ?

-Монгол залуучууд богино хугацаанд чадваржиж, хөгжиж, тодорхой албан тушаалд хүрч ажилласанд баярлаж байна. Тухайлбал, надтай хамт ажиллаж байсан Х.Байгавил Аж үйлдвэрийн гавьяат ажилтан болж, Ж.Амаржаргал хэлтсийн орлогч дарга, даргаар ажиллаж, С.Давааням Технологийн сургуулийн захирлаар ажиллаж байжээ. Мөн Г.Шархүү УУХҮЯ-ны Сайдын зөвлөхөөр ажиллаж байгааг харахад бид зүгээр нэг хүмүүст туслаагүй юм байна.

-Таныг ажиллаж байх үед үйлдвэрт хүндрэлтэй зүйл гарч байв уу?

-Хүндрэл бэрхшээл гарч байсныг санахгүй байна. Ер нь үйл ажиллагаа нь жигдэрч, хэвийн ажиллаж байсан. Баяжуулах фабрикаа очиж үзлээ. Маш том машинууд байрлуулж, их олон шинэчлэл хийснээс харахад ирээдүйтэй гэдэг нь харагдаж байна. Би энэ 25-нд буцахаар төлөвлөж байсан ч коронавирусын хорио, цээр тогтоосноос болж хоёр хоноод буцахаас аргагүй боллоо. Харамсалтай л байна.

-Эрдэнэт үйлдвэр ирээдүйн боловсон хүчнээ хэрхэн бэлтгэдэг байсан бэ?

-Нэгэндээ их тусалдаг, Оросын мэргэжилтнүүд мэддэг, чаддаг зүйлээ харамгүй зааж зөвлөдөг байлаа. Монгол залуус ч сурах их хүсэл тэмүүлэлтэй байсан.

-Нутагтаа эргэж очоод ямар ажил эрхэлсэн бэ? Одоо ОХУ-ын аль хотод амьдарч байна?

-Монголоос очоод 20-иод хоносны дараа “Кентау”-гийн үйлдвэрийн төв корпусын дарга, фабрикийн Ерөнхий инженер, Ерөнхий баяжуулагч болсон. Дараа нь фабрикийн даргаар ажиллаж байгаад өндөр насны тэтгэвэртээ гарсан. Одоо алтны үйлдвэрийн захирлын зөвлөх гэсэн албатай болсон. Бид төрж өссөн Кентау хотдоо ажиллаж амьдарч байгаа.

-“Кентау”-гийн залуучууд хэрхэн ажиллаж, амьдарч байна вэ?

-Миний ажиллаж байсан үйлдвэр хаагдаж, залуучууд том хот руу нүүх шилжилт хөдөлгөөн ихэссэн. Хот маань хаягдмал байдалтай болсонд сэтгэл эмзэглэж явдаг.

-Монголд байхдаа айраг цагаа ууж, ан гөрөө хийж байв уу?

-Улаанбаатар хотод музей үзэж байсан. Бид нэг удаа говь явсан аялал санаанаас ер гардаггүй юм. Өдөртөө аагим халуун байснаа шөнөдөө даарахаар сэрүүн болчихсон. Говьд шарж идсэн хонины мах их гоё амттай байсан. Тэр амт одоо ч санагдаж байна.

-Та Эрдэнэтэд дахин ирэх үү? Эрдэнэт үйлдвэрт ажиллаж байгаа өнөө цагийн ажилчдад сэтгэлийн үгээ хэлэхгүй юу?

-Эрдэнэт үйлдвэрийнхээ 50 жилийн ойгоор би 82 настай байх юм байна. Тэр үед л ирье гэж бодож байна. Чингис хааны морьт хөшөө цогцолборыг үзэхийг хүссэн ч энэ удаа амжихгүй нь бололтой. Эрдэнэт үйлдвэрийн төслийн хүчин чадлыг 37 сая тонн хүдэр боловсруулна гэж зорилго тавьсан байдаг. Тэр хүсэл биелээсэй. Үйлдвэрийнхээ хамт олонд хамгийн сайн сайхан бүхнийг хүсэн ерөөе.

-Ярилцсан танд баярлалаа. Сайхан сайхан бүхнийг хүсэн ерөөе. Та зуны дэлгэр цагт Эрдэнэтдээ зочлоорой.

И.Чинтогтох

Фото: Б.Ялалт